Oude airbags en nieuwe oplossingen: Reykjavik zet zichzelf wereldwijd op de kaart

Nog niet zo lang geleden was IJsland een ver en enigszins vergeten eiland in het noorden van de Atlantische Oceaan. Het toerisme moest er nog op gang komen. Velen kenden het eiland dus alleen van bepaalde facetten die Björk, het bekendste exportproduct van IJsland, met haar publiek deelde.

Sindsdien heeft het 'land van ijs en vuur' zijn weg gevonden naar reisplannen en bucketlists, en heeft het met muzikale exportproducten zoals Sigur Rós en Of Monsters and Men een grotere plek veroverd in het hart van het wereldwijde culturele bewustzijn.

En nadat het land door een cruciale beslissing in de jaren zeventig een nieuwe koers inzette, is IJsland op het wereldwijde duurzaamheidstoneel uitgegroeid tot een rolmodel op het gebied van hernieuwbare energie.

Maar vóór de jaren 70 lagen de kaarten anders. Net als vele andere landen in die tijd was IJsland afhankelijk van geïmporteerde olie. Toen enkele crisissen echter opschudding veroorzaakten in de wereldenergiemarkt, kon IJsland met moeite de schommelingen van de olieprijzen aan. Vastberaden om de economie van het land weer stabiel te krijgen, hebben ondernemers met vallen en opstaan hun eerste stappen gezet om het nieuwe energiesysteem van IJsland op basis van geothermische energie en waterkracht te creëren. Tegenwoordig is meer dan 99 procent van het totale elektriciteitsverbruik van het land afkomstig van hernieuwbare energiebronnen.

IJsland barst nu haast van de groene oplossingen en expertise op het gebied van hernieuwbare energie, en wil dit allemaal graag met de wereld delen. Aangezien meer dan de helft van de bevolking van het land in de hoofdstad woont, hebben we uiteraard ook daar enkele van de meest inspirerende groene bedrijven van IJsland gevonden.

Harpa - ontworpen om te inspireren  

Het concertgebouw en conferentiecentrum van Reykjavik Harpa is een van de populairste bezienswaardigheden van de stad met jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers. Harpa ligt in de haven van Reykjavik en is bekroond voor zijn unieke architecturale lijnen en spectaculaire glazen buitenkant, geïnspireerd op het natuurlijke landschap van IJsland.

Rakel Lárusdóttir, specialist op de afdeling Facilitair beheer en duurzaamheid van Harpa, omschrijft het gebouw als bij uitstek iconisch.

"Harpa is ontworpen om een icoon te zijn, geïnspireerd door het noorderlicht en de IJslandse natuur. De glazen gevel is een van de grootste kunstwerken ter wereld, en het leidende idee achter het concept ervan was het omdenken van het gebouw als een statische eenheid, waardoor het dynamisch kan reageren op de veranderende kleuren van zijn omgeving", legt ze uit.

Harpa is niet alleen een onuitputtelijke bron van inspiratie, maar wil met zijn duurzame werking bovendien een rolmodel worden. In 2020 werd een interne milieuraad opgericht, die geen tijd verspilde en meteen doelstellingen omzette in daden.

Hoogtepunten op hun weg naar meer duurzaamheid zijn onder meer de samenwerking met milieuvriendelijke voedselleveranciers, donaties van voedseloverschotten aan goede doelen, de sortering van al het afval, en de installatie van laadstations voor elektrische voertuigen. Deze verwezenlijkingen hebben ertoe geleid dat het gebouw in 2022 het Nordic Swan Ecolabel heeft gekregen, iets wat Rakel Lárusdóttir als een persoonlijk hoogtepunt beschouwt.

Voor zijn activiteiten maakt Harpa gebruik van groene stroom, een stevige opsteker voor het duurzaamheidsimago van elk bedrijf. Gelukkig is voor IJslandse bedrijven zowat alle elektriciteit op het net afkomstig van hernieuwbare energiebronnen. Een van de grootste energieleveranciers op het eiland, HS Orka, is al bijna vijf decennia actief in de groene energiesector en zet al even lang afvalstromen om in inkomstenstromen.

Afvalstromen omzetten in kansen met HS Orka  

"Er bestaat niet zoiets als afval", zegt Jóhann Snorri Sigurbergsson, Business Development Manager bij HS Orka. "Iets afval noemen is gewoon een voorwendsel om niet te hoeven zoeken naar een manier om er een hulpbron van te maken."

Deze mantra heeft het bedrijf geholpen om de grondstoffen in het geothermische veld van Svartsengi, zo'n 40 km ten zuiden van Reykjavik, optimaal te benutten.

Bij de oprichting van HS Orka in 1974 was het bedrijf actief als een districtsverwarmingsbedrijf dat de omgeving van warm water voorzag. Het proces waarbij geothermische bronnen worden ingezet om warm water te produceren, vindt nog steeds plaats in de Svartsengi-energiecentrale en vormt een belangrijk onderdeel van de verwarming in het hele gebied.

Enkele jaren na de start van de verwarmingsactiviteiten beseften de ingenieurs dat ze het volledige potentieel van het oppompen van geothermische vloeistoffen uit de grond niet aan het benutten waren. Met een temperatuur van maar liefst 240°C zijn geothermische vloeistoffen in feite energiedragers.

Ingenieurs grepen het moment snel aan. In 1978 investeerde het bedrijf in turbines die de stoom uit de geothermische vloeistoffen konden omzetten in elektriciteit. Tegenwoordig is HS Orka de op twee na grootste leverancier van elektriciteit in IJsland.

Je zou het mis hebben als je denkt dat het verhaal van HS Orka stopt bij warm water en elektriciteit. In feite wordt het overtollige water van verwarming en elektriciteitsproductie gebruikt om de toeristische hotspot Blue Lagoon te vullen met zwemwater.

Maar daarmee is het verhaal niet ten einde.

Het Resource Park, aangelegd rond de geothermische energiecentrales van HS Orka, sluit perfect aan bij de mantra van het bedrijf. Het is een cluster van groene bedrijven die gebruikmaken van een of meer hulpbronnen in het geothermische gebied, zoals elektriciteit, met lava gefilterd zeewater en geothermische stoom.

Volgens Sigurbergsson is een van de belangrijkste aspecten om activiteiten te kunnen ontplooien in de sector van de hernieuwbare energie een landschap dat dit mogelijk maakt. Geothermische gebieden met hoge en lage temperaturen bedekken grote delen van IJsland, waardoor geothermische vloeistoffen vrijwel overal in het land beschikbaar zijn.

"Geothermische activiteit maakt IJsland leefbaar, hoog in het noorden van de Atlantische Oceaan. Het is wat ons IJslanders in leven houdt", zegt hij.

In sommige gebieden is het water zo zuiver en heet dat je je ochtendkoffie kunt klaarmaken door gewoon een kopje oploskoffie onder de kraan te steken. 

FÓLK baant een nieuwe weg vooruit met behulp van oude airbags

FÓLK is ontstaan uit een verlangen om veranderingen teweeg te brengen. Oprichtster Ragna Sara Jónsdóttir woonde een tijd in Kopenhagen, maar verhuisde terug naar Reykjavik en trof er een stad vol creativiteit aan. Ze vond echter dat er maar weinig draagvlak was voor designers om hun ideeën te concretiseren. Daar wilde zij verandering in brengen. Met haar achtergrond als MVO- en duurzaamheidsadviseur ontging het haar ook niet dat de meeste producten niet duurzaam zijn ontworpen.

"Als je om je heen kijkt, zie je dat vele van de producten die we dagelijks gebruiken, gemaakt zijn voor kortstondig gebruik, zonder recyclagemogelijkheden, en dus bestemd zijn om op een stortplaats terecht te komen. Dat vormt wereldwijd een enorm probleem", aldus Jónsdóttir.

Dit was een gat in de markt dat vroeg om verkend te worden. En dus zette FÓLK in 2017 zijn missie om de groene overstap te versnellen door middel van design in gang met een duidelijke keuze voor vooruitstrevende designers en slimme homewareartikelen en meubels.

Er kan veel worden bereikt door duurzaamheid centraal te stellen in de manier waarop een product wordt ontworpen. Bij FÓLK laten designers zich leiden door de overtuiging dat de totale milieu-impact van een product al voornamelijk in de ontwerpfase wordt bepaald. Daarom worden de producten van FÓLK ontworpen met het oog op eenvoudige recycleerbaarheid. Afval krijgt zelfs vaak een nieuwe bestemming.

De 'Airbag' is het perfecte voorbeeld van hoe deze mentaliteit kan uitmonden in een stijlvol, doelgericht ontwerp. In samenwerking met designers van Studio Fletta heeft FÓLK oude airbags omgetoverd tot duurzame designkussens.

"Alles draait om samenwerking. In ons streven naar nieuwe patronen en nieuwe processen voor circulariteit, moeten we sterke allianties tussen sectoren aangaan om onze doelen te bereiken", aldus Jónsdóttir.

Bij een bezoek aan een plaatselijke dealer van auto-onderdelen stootte het team van ontwerpers tussen het afval van de dealer op gebruikte airbags en besloot het deze te hergebruiken. Ze stelden verrast vast dat er airbags in verschillende pastelkleuren en met kleurrijke stiksels waren. Dat was de inspiratiebron voor hun uiteindelijke design.

Wat begon als een samenwerking tussen een lokale autodealer en twee designstudio's, liep later in de kijker bij internationale mediahuizen zoals ELLE Italia en Hunker. En in juni van dit jaar presenteerde FÓLK de Airbag in onze Space in Kopenhagen tijdens het designfestival 3daysofdesign.

Sinds Reykjavik in de schijnwerpers staat, is het om de juiste redenen een rolmodel geworden. En dat is nog maar het begin.Voortaan zullen we dit kleine noordse land met grote groene ambities op de voet volgen.