Reykjavik op de kaart met oude airbags en nieuwe oplossingen

Nog niet zo heel lang geleden was IJsland een afgelegen en onopvallend eiland in het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan. Er kwamen nog niet veel toeristen, dus een groot deel van de mensheid wist niet meer dan wat Björk (het bekendste exportproduct van IJsland) erover losliet.

Maar intussen staat het 'land van ijs en vuur' op menige reisbeschrijving en bucketlist. En met succesvolle bands als Sigur Rós en Of Monsters and Men geniet het land internationaal steeds meer culturele bekendheid.

Na een belangrijk besluit in de jaren 70 van de vorige eeuw sloeg het land een nieuwe weg in. Dankzij die koersverandering kan het IJsland van nu gerust een rolmodel worden genoemd als het gaat om duurzaamheid en hernieuwbare energie.

Voor de jaren 70 was de situatie wel anders. Toen was IJsland net als veel andere landen nog afhankelijk van de olie-import. Maar nadat opeenvolgende crisissen de mondiale energiemarkt op hun kop zetten, kon IJsland de grillige olieprijzen maar met moeite het hoofd bieden. Om de economie te stabiliseren, gingen IJslandse ondernemers met vallen en opstaan aan de slag met een nieuw energiesysteem, dat zou gaan draaien op aardwarmte en waterkracht. Inmiddels is ruim 99 procent van het landelijke energieverbruik afkomstig uit hernieuwbare bronnen.

Tegenwoordig is IJsland een begrip als het gaat om groene oplossingen en kennis van hernieuwbare energie. Die wil het land graag delen met de rest van de wereld. En omdat ruim de helft van de bevolking in de IJslandse hoofdstad woont, is het niet gek dat we juist daar een paar van de meest inspirerende groene bedrijven tegenkwamen.

Harpa: inspirerend design  

Het concert- en congrescentrum Harpa is een van de populairste herkenningspunten van Reykjavik. Jaarlijks wordt dit gebouw aan de haven door meer dan een miljoen mensen bezocht. Het bekroonde ontwerp van Harpa is magnifiek, met kenmerkende lijnen en een spectaculaire glazen buitenkant waarvoor de inspiratie in het IJslandse natuurlandschap ligt.

Rakel Lárusdóttir (Facility Management and Sustainability Department Specialist van Harpa) noemt het gebouw niet minder dan iconisch.

"Vanaf het begin moest Harpa een iconisch gebouw worden. Het ontwerp is geënt op het noorderlicht en de IJslandse natuur, en de glazen gevel is een van 's werelds grootste kunstwerken. De belangrijkste gedachte erachter was dat het gebouw niet statisch mocht zijn, maar dynamisch moest reageren op kleurveranderingen in de omgeving", licht ze toe.

Harpa is niet alleen een inspirerend gebouw om naar te kijken, maar is ook een voorbeeld als het gaat om een duurzame bedrijfsvoering. In 2020 kwam er een interne milieuraad, die meteen aan de slag ging met praktische veranderingen.

Tot het verduurzamingsplan behoorden de inzet van milieubewuste horecagroothandels, het schenken van overgebleven eten aan goede doelen, een volledige afvalscheiding en het plaatsen van laadpalen voor elektrische auto's. Voor dit alles kreeg het gebouw in 2022 het Scandinavische milieukeurmerk Nordic Swan Ecolabel. Voor Lárusdóttir een persoonlijk hoogtepunt.

Harpa draait op groene elektriciteit – iets wat elk bedrijf een flinke verduurzaming kan opleveren. In het IJslandse bedrijfsleven is gelukkig bijna alle stroom uit het stopcontact afkomstig uit hernieuwbare bronnen. Een van de grootste energieleveranciers op het eiland heet HS Orka. Dit bedrijf zit al bijna vijftig jaar in de groene energie en maakt al even lang inkomstenstromen van afvalstromen.

Kansen vinden in afvalstromen met HS Orka  

"Afval bestaat niet", aldus Jóhann Snorri Sigurbergsson, Business Development Manager van HS Orka. "Iets afdoen als afval is gewoon een smoes om er niets nuttigs mee te hoeven doen."

Dankzij dit mantra haalt het bedrijf het maximale uit het geothermische veld Svartsengi, zo'n 40 kilometer ten zuiden van Reykjavik.

Bij de oprichting in 1974 leverde HS Orka nog alleen stadswarmte. In de Svartsengi-krachtcentrale wordt nog steeds warm water gewonnen uit geothermische bronnen, zodat huishoudens in de omgeving de verwarming kunnen aanzetten.

Maar al na een paar jaar beseften de ingenieurs dat het oppompen van geothermische vloeistoffen nog meer te bieden had. Want met temperaturen tot maar liefst 240 graden Celsius zijn geothermische vloeistoffen in feite gewoon energiedragers.

Ingenieurs zagen hun kans schoon: in 1978 investeerde het bedrijf in turbines waarmee de vrijgekomen stoom kon worden omgezet in elektriciteit. Tegenwoordig is HS Orka de op twee na grootste stroomleverancier van IJsland.

Maar HS Orka hield het niet bij stadswarmte en stroom. Want het water dat overblijft na de warmte- en elektriciteitsopwekking dient namelijk als zwemwater voor de Blue Lagoon, waar veel toeristen op afkomen.

En dan is er nog

Resource Park. Dit bedrijvenpark is rondom de warmtekrachtcentrales van HS Orka aangelegd en sluit precies aan bij het mantra van het bedrijf. Hier zijn een paar duurzame bedrijven gevestigd die gebruikmaken van een of meer hulpbronnen uit het geothermische gebied. Denk aan elektriciteit, door lavasteen gefilterd zeewater en stoom uit geothermische bronnen.

Voor een duurzaam energiebedrijf is het juiste landschap van cruciaal belang, aldus Sigurbergsson. Omdat in grote delen van IJsland geothermische gebieden met hoge en lage temperaturen te vinden zijn, kunnen geothermische vloeistoffen in bijna het hele land worden gebruikt.

"Ons koude IJsland, hier in het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan, is leefbaar dankzij geothermische activiteit. Die voorkomt dat wij doodvriezen", zegt hij.

Op sommige plaatsen is het water zo schoon en heet dat je 's ochtends koffie kunt zetten door een mok met oploskoffie onder de kraan te houden. 

FÓLK geeft oude airbags een nieuwe toekomst

FÓLK is voortgekomen uit een verlangen naar verandering. Toen oprichter Ragna Sara Jónsdóttir vanuit Kopenhagen terugverhuisde naar Reykjavik, bleek de stad namelijk uit zijn voegen te barsten van de creativiteit. Maar, zo zag ze, er was weinig steun voor ontwerpers die hun ideeën wilden realiseren. Dat moest anders. Bovendien moest Jónsdóttir als MVO- en duurzaamheidsadviseur constateren dat de meeste producten niet bepaald duurzaam waren ontworpen.

"Kijk om je heen. Elke dag gebruiken we een hoop producten maar heel even, zonder dat we ze kunnen recyclen. Die komen onvermijdelijk op de vuilnisbelt terecht. Dat is wereldwijd een enorm probleem", zegt Jónsdóttir.

Daar moest ze iets mee. Dus zag FÓLK het licht in 2017. Het bedrijf gebruikt design om de groene transitie te versnellen. Het geeft vooruitstrevende ontwerpers van slimme woonartikelen en meubilair een platform.

Er is veel mogelijk als duurzaamheid centraal staat in het ontwerp van een product. De designs van FÓLK worden dan ook gemaakt vanuit de overtuiging dat de ontwerpfase grotendeels bepaalt hoe belastend het product wordt. Daarom zijn de producten van FÓLK gemakkelijk te recyclen en wordt er vaak hergebruikt afval in verwerkt.

De 'Airbag' is een perfect voorbeeld van hoe je met deze mentaliteit prachtige en nuttige dingen kunt ontwerpen. Samen met de designers van Studio Fletta maakte FÓLK onverslijtbare designkussens van oude airbags.

"Alles valt of staat bij samenwerken. Voor circulariteit zijn nieuwe patronen en nieuwe processen nodig. Daarom moeten we sterke allianties smeden in verschillende industrieën om onze doelen te behalen", merkt Jónsdóttir op.

Tijdens een bezoek aan een plaatselijke auto-onderdelenhandel vonden de ontwerpers gebruikte airbags die waren weggegooid. Ze besloten deze airbags een nieuwe bestemming te geven. Tot hun verbazing hebben airbags verschillende pasteltinten en kleurrijke stiksels: de inspiratiebron voor het uiteindelijke ontwerp.

Wat begon als een samenwerking tussen een plaatselijke autodealer en twee ontwerpstudio's, werd later opgepikt door internationale mediahuizen als ELLE Italia en Hunker. En afgelopen juni stond FÓLK met de Airbag in onze eigen Space in Kopenhagen, tijdens het ontwerpfestival 3daysofdesign.

Sinds de opkomst van Reykjavik heeft de stad een welverdiende voorbeeldfunctie gekregen. En dit is nog maar het begin. Vanaf nu houden we dit kleine Noordse land met grote groene ambities nauwlettend in de gaten.