Het Overzichtseffect met Karen Nyberg
Het ‘overzichtseffect’ is een cognitieve verschuiving in bewustzijn die sommige astronauten tijdens ruimtevluchten blijken te ervaren, vaak terwijl ze vanuit de ruimte naar de aarde kijken. Zij die het hebben meegemaakt, vertellen hoe ze zich op een andere manier bewust worden van de uniciteit, kwetsbaarheid en relatieve kleinheid van onze enige thuis. En hoewel je je gemakkelijk kunt voorstellen wat voor impact zoiets moet hebben, toch lijkt een ruimtevlucht een vereiste om het echt helemaal te snappen. Daarom zijn wij gaan praten met Karen Nyberg.
Onze planeet wordt omringd door duisternis. Er is geen enkele andere plek waar wij mensen naartoe kunnen. Het is ons enige thuis. We moeten ervoor zorgen.
Nyberg is werktuigbouwkundig ingenieur en gepensioneerd NASA-astronaute. Ze was de 50ste vrouw in de ruimte, waar ze in totaal 180 dagen verbleef, verspreid over twee missies. “Alles samen heb ik ongeveer zes maanden in het internationale ruimtestation (ISS) doorgebracht. Een van de dingen die ik het liefste deed, was tijd doorbrengen in de zogenaamde Cupola”, zegt ze. Die ‘Cupola’, een koepelvormige observatieruimte, biedt een ongeëvenaard uitzicht vanuit het ruimtestation, dat per dag 16 omwentelingen rond onze planeet maakt. “Het was geweldig om bijvoorbeeld naar de zonsondergang te kijken", zegt ze. “In het pikdonker zie je de lichtjes van de steden, en plots begint de limbus* van de aarde op te lichten. Je ziet die lijn, die van kleur verandert en steeds dikker wordt, en dan verschijnt de zon.”
Volgens Nyberg zijn het dit soort momenten die echt duidelijk maken hoe kwetsbaar onze planeet is. Alleen al de dunheid van de atmosfeer doet ons beseffen dat de grens tussen wel of niet herbergzaam vanuit kosmisch oogpunt helemaal niet dik is. “Je ziet hoe elk stukje, elk ecosysteem, alles op aarde met elkaar verbonden is. Onze planeet hangt daar in die zwarte ruimte, zonder dat er in de omgeving een andere plek is waar mensen naartoe kunnen. De aarde is onze thuis. We moeten haar beschermen.”
Nyberg benadrukt ook het gevoel van intermenselijke verantwoordelijkheid. Aangezien de aarde de thuis is van ieder mens, heeft ieder mens de plicht te doen wat hij of zij kan om haar te beschermen. “Dat is het tweede aspect van het overzichtseffect: je komt tot het besef dat onze planeet het huis is van ons allemaal, van elke mens op aarde. We zijn allemaal met elkaar verbonden. We hebben allemaal veel meer gemeen dan dat we van elkaar verschillen.”
Ogenschijnlijk kleine veranderingen, zoals overstappen op elektrisch rijden in plaats van voertuigen met een verbrandingsmotor te blijven gebruiken, hebben een enorme en blijvende impact. Dat klinkt ons als muziek in de oren.
Volgens Nyberg zijn we nog niet voorbij het point of no return, maar is de nood om actie te ondernemen nog nooit zo dringend geweest. Het zal misschien niet verbazen dat de sleutel tot echte verandering volgens haar weleens bij technologische innovatie zou kunnen liggen. “Vooral de jongste jaren hebben we gezien waar technologie ons kan brengen”, zegt ze. “Het kan zo snel vooruitgaan en er werken zo veel slimme mensen aan, dat ik ervan overtuigd ben dat we creatieve en innovatieve oplossingen kunnen bedenken om de bestaande milieuproblemen aan te pakken.”
Innovaties zoals het Polestar 0 project, waarbij we streven naar een klimaatneutrale wagen tegen 2030, tonen aan hoe vindingrijkheid en technologie tot veel meer dan tijdelijke noodoplossingen kunnen leiden; hoe ze echt de ziekte kunnen aanpakken in plaats van louter het symptoom.
Natuurlijk gaat het verder dan het technologische. Nyberg vindt ook dat veel mensen de ernst van de huidige situatie niet inzien. Veel mensen staan in wezen onverschillig tegenover de klimaatcrisis, en dat gold ooit ook voor Nyberg zelf. “Ik denk dat milieukwesties me vroeger, voor ik naar de ruimte ging, meestal onverschillig lieten”, zo geeft ze toe. “Ik dacht niet echt na over de dingen die ik en mijn gezin weggooiden. Of over hoeveel water we gebruikten.” Volgens haar hebben we nood aan een groter bewustzijn, in combinatie met de wetenschap dat alle kleine beetjes helpen. “Het kan overweldigend zijn om de hele situatie te bekijken”, zegt ze. “Maar kleine dingen kunnen echt al een verschil maken. Gebruik niet te veel plastic. Vul waterflessen weer bij. Ik geloof echt dat we milieubewust kunnen zijn en tegelijk ons leven kunnen leiden. We zijn een zeer innovatieve soort, we zullen heus wel manieren bedenken.”
Nyberg is een van de meer dan 560 mensen die al naar de ruimte zijn gegaan sinds kosmonaut Joeri Gagarin in 1961 voor het eerst in een baan om de aarde vloog. Het heeft haar de dingen heel anders doen bekijken; het ‘overzichtseffect’ heeft een blijvende impact op haar gehad. Idealiter zou iedereen dit moeten kunnen ervaren. Het besef dat deze kwetsbare planeet onze enige thuis is, benadrukt meer dan wat ook hoe belangrijk het is dat we actie ondernemen.
En omdat we niet allemaal naar de ruimte kunnen gaan, moeten we luisteren naar diegenen die dat wel hebben gedaan.
Bekijk hier de video van Karen
*De rand van de atmosfeer van de aarde .
